"Βασιλόπιτα λέγαμε την πίτα που κάναμε για την Πρωτοχρονιά, από καλαμποκίσιο αλεύρι και λίπος. Άλλα υλικά δεν είχε. Μέσα βάζαμε νόμισμα. Το σχήμα της πίτας ήταν στρογγυλό. Στολίδια δεν είχε. Χαράζαμε μόνο, με κάθετη την παλάμη μας, το σχήμα του σταυρού." διαβάζουμε στο βιβλίο "Χερσέ, βασιλόπιτες και άλλα" σχετικά με το μικρασιάτικο τραπέζι του Δωδεκαημέρου.
Σύμφωνα με την Ορθόδοξη θρησκευτική παράδοση το έθιμο της βασιλόπιτας έχει τις ρίζες του στην Καισάρεια της Καππαδοκίας (Μικρά Ασία). Ωστόσο, οι ρίζες του είναι πολύ πιο παλιές. Η καταγωγή της Βασιλόπιτας πηγαίνει πίσω στο αρχαίο τελετουργικό της ελληνικής γιορτής των Κρονίων (και αργότερα της αντίστοιχης ρωμαϊκής των Σατουρναλίων). Η γιορτή ήταν αφιερωμένη στον Κρόνο και την Ρέα, διαρκούσε μια ημέρα και γινόταν προσφορά άρτου και φρούτων. Το έθιμο της προσφοράς άρτου στην αρχαιότητα υπήρχε σε πολλές αγροτικές γιορτές όπως τα Θαλύσια και τα Θεσμοφόρια.
Από τους Φράγκους προήλθε η συνήθεια της τοποθέτησης νομίσματος μέσα στην πίτα αν και υπάρχει και στην ορθόδοξη θρησκευτική παράδοση μια αντίστοιχη αναφορά. Σύμφωνα με αυτή την παράδοση ο Επίσκοπος Μέγας Βασίλειος ζήτησε από τους πλούσιους κατοίκους της Καισάρειας (στην Καππαδοκία) να μαζέψουν ό,τι χρυσαφικά είχαν για να δώσουν σαν "λύτρα" στον Έπαρχο της Καππαδοκίας με σκοπό να γλυτώσουν την κατάκτηση και την λεηλασία της πόλης. Πράγματι μαζεύτηκαν πολλά τιμαλφή. Όμως, σαν από θαύμα, ο Έπαρχος μετάνιωσε και απάλλαξε την πόλη από την επικείμενη καταστροφή. Για να μπορέσει όμως ο Μέγας Βασίλειος να τα επιστρέψει, μη γνωρίζοντας σε ποιόν ανήκει το κάθε ένα, ζήτησε να παρασκευασθούν μικρά ψωμάκια μέσα στα οποία τοποθέτησε όλα τα τιμαλφή. Τα ψωμάκια μοιράστηκαν στους κατοίκους που πήραν μεγάλη χαρά.
Στην Ελλάδα, η βασιλόπιτα έχει διαφορές ανάλογα με τον τόπο. Οι Μικρασιάτες καθιέρωσαν την γλυκιά βασιλόπιτα τη λεγόμενη "πολίτικη" ή "σμυρνέικη". Στη Δυτική Μακεδονία η βασιλόπιτα, συχνά, είναι τυρόπιτα ή πρασόπιτα ενώ στην Ήπειρο είναι κιμαδόπιτα. Η ποντιακή βασιλόπιτα είναι επίσης αλμυρή, με τυρί. Κοινό σημείο, όμως, όλων είναι το νόμισμα που τοποθετείται στο εσωτερικό και "φέρνει τύχη" σε όποιον το βρει. Παλιά το νόμισμα ήταν χρυσό ή ασημένιο. Σε αγροτικές περιοχές αντί για φλουρί μέσα στη βασιλόπιτα τοποθετείται ένα κομμάτι άχυρο, ένα κλαδί ελιάς ή κληματόβεργας ακόμα και ένα κομμάτι τυρί για να φέρουν καλή τύχη στην παραγωγή.
Σύμφωνα με το ελληνικό έθιμο, η βασιλόπιτα κόβεται αμέσως μόλις αλλάξει ο χρόνος και αφού ανάψουν τα φώτα που σβήνουν για ένα λεπτό. Ο νοικοκύρης του σπιτιού σταυρώνει την πίτα 3 φορές και την κόβει σε τρίγωνα κομμάτια αρχίζοντας από το κομμάτι του Χριστού. Μετά κόβει ένα για τα κτήματα και από ένα για όλα τα άτομα της οικογένειας. Σε κάποια μέρη, βασιλόπιτα κόβουν και την δεύτερη μέρα αλλά και την ημέρα των Θεοφανίων. Στις μέρες μας η βασιλόπιτα μπορεί να είναι τσουρέκι, "τριφτή" ή κάποιο κέικ.
1- Παραδοσιακή πολίτικη βασιλόπιτα (ζύμη τσουρεκιού)
3- Βασιλόπιτα - κέικ με ξηρούς καρπούς
5- Βασιλόπιτα - κέικ με ξερά φρούτα και μοναδικά αρώματα
ΠΗΓΕΣ για την ιστορία της βασιλόπιτας: ΕΔΩ & ΕΔΩ
